«Առաջին լրատվական» զրուցակիցն է Ստամբուլում լույս տեսնող «Ակօս» հայկական շաբաթաթերթի հայերեն բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուկյանը։
– Արդեն երկու օր է՝ սոցիալական ցանցերում ֆլեշմոբ է սկսվել «Թուրքիան մեր թշնամին է» կարգախոսով: Ինչպե՞ս եք գնահատում սա, ծանո՞թ եք, որ Հայաստանում տարբեր քաղաքական ուժեր փորձում են այսպիսի տրամադրություններ ստեղծել:
– Ես ձեր ներկայացրած նոր հոսանքից տեղյակ չեմ, բայց, անշուշտ, այդ միտքը զարմանալի չէ, ընդունված ու համատարած միտք է, որ Թուրքիան մեր թշնամին է: Այդ միտքը որոշ առումով արդարացում էլ ունի՝ հատկապես եթե դա դիտարկենք այս վերջին պատերազմի համատեքստում: Ստույգ է, որ Թուրքիան Հայաստանի և հայ ժողովրդի թշնամին է: Սա քաղաքական մշակույթի կարևոր երևույթներից մեկն է, անհերքելի իրողություն է: Այստեղ նույնիսկ նոր հանգամանք էլ չկա: Իսկ ո՞վ է հակառակը պնդել, ո՞վ է ասել, որ Թուրքիան մեր բարեկամն է:
– «Թուրքիան մեր թշնամին է» այս ֆլեշմոբը որևէ արձագանք Թուրքիայում ունեցե՞լ է, թե՞ ոչ:
– Ես չեմ լսել որևէ բան: Կարծում եմ՝ թուրքերի համար սա զարմանալի չպետք է լինի:
– Հայաստանի իշխանությունները, մասնավորապես ԱԽ քարտուղարը հայտարարել է, որ Թուրքիայի հետ մոտեցումներում շտկումների անհրաժեշտություն կա, իր հերթին Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ Թուրքիան պետք է վերանայի իր քաղաքականությունը Հայաստանի նկատմամբ: Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում նման հայտարարությունները:
– Քաղաքական դաշտում ճիշտ է, որ այդպես լինի, պետք է Թուրքիան վերանայի իր քաղաքականությունը Հայաստանի հանդեպ, 30 տարի շարունակվող շրջափակումը և դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայությունը: Այս բոլորը Թուրքիան ստիպված է վերանայել, և այդ առումով Նիկոլ Փաշինյանը ճիշտ է: Բայց մենք չպետք է խնդրենք Թուրքիային, որ վերանայի իր քաղաքականությունը, որովհետև մենք փոխադարձ համաձայնությամբ չէ, որ սառեցրել ենք մեր հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, Թուրքիան միակողմանիորեն մերժել է Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը, փակել է ՀՀ-ի հետ իր սահմանը: Հետևաբար, այդ ամենը փոխելը իրենց գործն է:
– Ամեն դեպքում, Թուրքիայի կողմից էլ են հնչում հայ-թուրքական սահմանի բացման վերաբերյալ արձագանքներ: Ընդհանրապես, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների շտկման ինչպիսի՞ հնարավորություններ կան հիմա:
– Ընդհանրապես, պետությունները երկու մակարդակի հարաբերություններ են ունենում. Մեկը պետությունների միջև հարաբերություններն են, մյուսը՝ հասարակությունների: Վերջին 30 տարի շարունակ երկու պետությունների միջև հարաբերություններ չկան, բայց հասարակությունների միջև հարաբերություններ եղել են ու կան: Օրինակ՝ բազմաթիվ թուրքական ակադեմիական և մշակույթի շրջանակներից բազմաթիվ մարդիկ են եկել Հայաստան, տարբեր հասարակական կառույցների միջոցով բազմաթիվ ուսումնասիրություններ են իրականացրել: Այս 30 տարիների ընթացքում բազմաթիվ լրագրողական խմբեր են փոխադարձաբար այցելել Հայաստան և Թուրքիա, իրենց տպավորություններ են ներկայացրել իրենց ընթերցողներին: Այսինքն՝ տարբեր մակարդակի հարաբերություններ գոյություն ունեն, մեկը քաղաքական գործիչների, պետական այրերի մակարդակը, մյուսը՝ հասարակությունների: Հասարակությունների մակարդակով արդեն գրեթե խնդիր չկար՝ առնվազն մինչև ղարաբաղյան պատերազմը, այն ժամանակ, երբ երկու երկրների միջև օդային հաղորդակցություն էր գործում՝ շաբաթական 3-4 թռիչք Երևանի և Ստամբուլի միջև: Հիմա ցավալի է, որ դա դադարել է: Այդուհանդերձ, արվեստագետների մտավորականների, լրագրողների փոխադարձ այցելությունները լուրջ նշանակություն ունեն:
– Պարոն Էստուկյան, ԱՄՆ-ից ազդակներ են գալիս, որ Բայդենը կարող է ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Սա որքանո՞վ է հավանական, և որքանո՞վ է դա քննարկվում Թուրքիայում:
– Թուրքիայում նախ քննարկվում է այն թեման, որ Բայդենը մինչև այսօր պաշտոնապես որևէ կապ չի հաստատել Թուրքիայի նախագահի հետ: Էրդողանը տակավին սպասման մեջ է, որ Բայդենը հեռախոսով իրեն կզանգահարի և շնորհակալություն հայտնի իր ուղարկած շնորհավորանքի համար: Դա տեղի չի ունեցել, և այդ երևույթին Թուրքիայում մեծ կարևորություն են տալիս: Հիմա բոլորը սպասում են՝ տեսնենք, թե որքան ժամանակ այս վիճակը կարող է շարունակվել: Այսինքն` Թուրքիայի և ԱՄՆ նոր վարչակազմի միջև որոշակի լարվածություն կա: Գաղտնիք չէ, որ Էրդողանը կուրախանար, եթե Թրամփը վերընտրվեր, և Բայդենի ընտրությամբ Թուրքիան հիասթափված է: Բացի դրանից, Թուրքիան Միացյալ Նահանգներում ունի մի շարք օրինական խոչընդոտներ, մասնավորապես, թուրքական բանկերից մեկի հետ կապված պատմությունը Թուրքիայի համար գլխացավի է վերածվել: Դուք գիտեք, որ թուրքական բանկերից մեկը ԱՄՆ-ի կողմից Իրանի դեմ պատժամիջոցների ժամանակ ԱՄՆ-ում Իրանին օժանդակություն է ցուցաբերել: Սրա հետ կապված արդեն դատական գործընթաց է, և որքան մոտենում է ապրիլի 24-ը, Թուրքիայի քաղաքական շրջանակներում մտահոգություն կա, թե արդյոք Բայդենը կարտասանի այդ կախարդական ցեղասպանություն բառը: Մինչև այսօր ԱՄՆ բոլոր նախագահները շրջանցել են այդ բառը, թեև ցեղասպանությունը բացատրող ահագին տեղեկություններ են փոխանցել ապրիլի 24-ի մասին: Հիմա մեզ համար էլ շատ վատ ընթացք է՝ կառչած մնալ Բայդենի կամ ցանկացած այլ ամերիկացի կամ եվրոպացի նախագահի խոսքից՝ սպասելով, որ այդ բառը կգործածի, թե ոչ: Մենք գիտենք մեր պատմությունը, մեր դեմ գործած ոճիրի օրինական անունը, իրավական անունն ինչ է: Անվիճելի է, որ կատարվածը ցեղասպանություն է: Որևէ մեկի կողմից այդ բառը գործածել-չգործածելը այդ իրողությունը չի փոխում: Բայց, անշուշտ, կարող եմ ենթադրել, թե թուրք իշխանավորներն ինչ մեծ սարսափի կմատնվեն, եթե հանկարծ Բայդենն այդ բառը գործածի: Որպես անհատ՝ հոգս անգամ չէ՝ կարտասանի այդ բառը, թե ոչ: Ես գիտեմ իմ ազգի պատմությունը, հետևաբար՝ Բայդենի խոսքը ինձ համար որևէ մխիթարական ազդեցություն չի ունենա: